Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η επίδραση της λογοτεχνίας της ιταλικής Αναγέννησης. Το κρητικό θέατρο γνωρίζει μεγάλη άνθιση και το κρητικό ιδίωμα καλλιεργείται ως λογοτεχνική γλώσσα. Τα περισσότερα έργα είναι θεατρικά με εξαίρεση ένα έμμετρο μυθιστόρημα και ένα ποιμενικό ειδύλλιο. Τα θεατρικά μπορούν να διακριθούν σε επιμέρους είδη: την τραγωδία, την κωμωδία, το θρησκευτικό δράμα και το ποιμενικό δράμα.
Βοσκοπούλα. Τυπώθηκε το 1627 αλλά δεν είναι γνωστά ούτε το όνομα του δημιουργού ούτε το πότε ακριβώς γράφτηκε.
Υπόθεση Ένας βοσκός συναντά μια βοσκοπούλα και λιποθυμά από την ομορφιά της. Εκείνη τον πηγαίνει στη σπηλιά της για να τον συνεφέρει και εκεί ερωτεύονται και ζουν μαζί για κάποιες μέρες. Ο βοσκός αναγκάζεται να φύγει, με την υπόσχεση να γυρίσει γρήγορα. Δεν καταφέρνει, όμως, να τηρήσει την υπόσχεσή του και έτσι όταν επιστρέφει, είναι πια αργά μιας και η αγαπημένη του έχει πεθάνει από τον καημό της.
Αυτός που εισήγαγε το θεατρικό είδος στην Κρήτη είναι ο Γεώργιος Χορτάτσης, ο οποίος την περίοδο 1585-1600 έγραψε τρία θεατρικά έργα (θεωρούνται τα πιο σημαντικά της περιόδου): την Ερωφίλη, τον Κατζούρμπο και την Πανώρια.
Κοινά στοιχεία των θεατρικών έργων (με εξαίρεση το θρησκευτικό δράμα) είναι ότι εκτελούνται σε πέντε πράξεις, περιλαμβάνουν χορικά και ο στίχος είναι ιαμβικός ομοιοκατάληκτος δεκαπεντασύλλαβος (με εξαίρεση τα χορικά που γράφονται σε ενδεκασύλλαβο).
Στάθης. Δεν είναι γνωστός ο δημιουργός και πιθανόν γράφτηκε στο τέλος του 16ου ή στις αρχές του 17ου αιώνα. Δεν έχει σωθεί ολόκληρο το χειρόγραφο παρά μόνο τρεις πράξεις, με αποτέλεσμα να υπάρχουν κενά στην υπόθεση. Το έργο αναφέρεται σε τέσσερις νέους ερωτευμένους οι οποίοι συνδέονται ως εξής: η Φαίδρα αγαπά το Χρύσιππο, αυτός τη Λαμπρούσα και ο Πάμφιλος αγαπά τη Φαίδρα. Μετά από δυσκολίες και με τη βοήθεια ενός γέρου δικηγόρου, έρχεται η αναγνώριση του χαμένου παιδιού και ο διπλός γάμος των ερωτευμένων.
Φορτουνάτος. Αποδίδεται στο Μάρκο Αντώνιο Φώσκολο και γράφτηκε στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα.
Υπόθεση Ο Φορτουνάτος είναι ερωτευμένος με την Πετρονέλα αλλά ο θετός πατέρας του, ο έμπορος Γιαννούτσος, δε θέλει αυτό το γάμο πριν πληροφορηθεί ποιοι είναι οι πραγματικοί γονείς του παιδιού (Φορτουνάτου). Από την άλλη μεριά η χήρα Μηλιά μητέρα της Πετρονέλας, επιθυμεί να παντρέψει την κόρη της με το γέρο αλλά πλούσιο γιατρό Λούρα. Τότε ο Φορτουνάτος παρακαλεί το φίλο του Θεόδωρο να τον βοηθήσει. Το Θόδωρο παρακαλεί -να βρει μια κατάλληλη νύφη- και ο Γιαννούτσος, ο οποίος αποφασίζει να μην αναβάλει άλλο το γάμο του θετού γιου του. Από την προξενήτρα Πετρού ο Θόδωρος μαθαίνει ότι ο Λούρας είχε έναν γιο που του τον πήρανε οι πειρατές πριν από 16 χρόνια. Στο τέλος αποδεικνύεται ότι ο Φορτουνάτος είναι παιδί του Λούρα. Ο Λούρας δίνει την ευχή του και οι ερωτευμένοι κάνουν το γάμο τους.
Βασιλεύς Ροδολίνος. Γράφτηκε από τον Ιωάννη-Ανδρέα Τρωίλο, ο οποίος κατάγεται από το Ρέθυμνο, και τυπώθηκε το 1647 στη Βενετία. Έχει ως πρότυπό του το «il re Torrismondo» του Torquato Tasso (1587) και θέμα του είναι το δίλλημα του ήρωα μεταξύ φιλίας και έρωτα.
Υπόθεση Ο βασιλιάς της Μέμφης Ροδολίνος ζητάει σε γάμο την κόρη του βασιλιά της Καρχηδόνας Αρετούσα για λογαριασμό του φίλου του βασιλιά της Περσίας Τρωσίλου. Αυτό το τελευταίο όμως ο Ροδολίνος δεν το αποκαλύπτει, γιατί αν το αποκάλυπτε, ο βασιλιάς της Καρχηδόνας δε θα έδινε την Αρετούσα. Πατέρας και κόρη πιστεύουν ότι γαμπρός θα είναι ο Ροδολίνος και είναι πολύ ευχαριστημένοι. Κατά την επιστροφή στη Μέμφη ο Ροδολίνος αισθάνεται δυνατή αγάπη για την ανυποψίαστη Αρετούσα και βρίσκεται πια σε δίλημμα ανάμεσα στην αγάπη του αυτή και στη φιλία του με τον Τρωσίλο. Τελικά μέσα στις συγκρούσεις που δημιουργούνται όλοι οι ήρωες της τραγωδίας πεθαίνουν αυτοκτονώντας.
Ζήνων. Ο δημιουργός είναι άγνωστος και αμφισβητείται η κρητική προέλευση του έργου αφού γράφτηκε και παραστάθηκε στη Ζάκυνθο το 1682-83. Έχει ως πρότυπο το έργο «Zeno» του Joseph Simon που τυπώθηκε στη Ρώμη το 1648. Αναφέρεται στις δολοπλοκίες του βυζαντινού αυτοκράτορα του 5ου αιώνα Ζήνωνα και του ξαδέλφου του Λογγίνου, για να κρατήσουν το θρόνο, και στην τιμωρία τους.
1570-1669
